Spotkanie odbyło się z okazji 80. rocznicy nawiązania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską i Litwą.

„Seminarium jest kontynuacją cyklu +Bez emocji+, który rozpoczęliśmy w Wilnie w grudniu 2017 roku dyskusją o marszałku Józefie Piłsudskim, postaci ocenianej na Litwie niejednoznacznie” - powiedział w rozmowie z PAP Marcin Łapczyński, dyrektor Instytutu Polskiego w Wilnie.

Jak dodał dyrektor, „w tym roku, wpisując się w obchody setnej rocznicy odzyskania przez Polskę i Litwę niepodległości, postanowiliśmy przyjrzeć się kolejnemu ważnemu aspektowi polsko-litewskich relacji, o którym nie tak często się mówi, a jest bardzo ciekawy, czyli nawiązaniu stosunków dyplomatycznych przez oba państwa w 1938 roku”.

Piątkowa dyskusja, która odbyła się w wileńskiej Bibliotece Narodowej Litwy im. Martynasa Mażvydasa, dotyczyła nie tylko samego faktu nawiązania stosunków dyplomatycznych pomiędzy Polską a Litwą w wyniku polskiego ultimatum z 17 marca 1938 roku, ale też polskiej i litewskiej dyplomacji w okresie międzywojennym.

Okres dwudziestolecia międzywojennego to czas dynamicznych zmian, trudnych warunków międzynarodowych, ale także wewnętrznych. To okres dynamicznych reform i odbudowywania wyniszczonych przez zaborców państw, nieustanne ścieranie się różnych idei, koncepcji, także tych dotyczących przyszłości polsko-litewskich relacji. W tym okresie kształtowała się nowoczesna dyplomacja Polski i Litwy, która już w 1919 roku podjęła pierwsze rozmowy o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych. Niestety, bez rezultatów.

„Był to okres swoistej +zimnej wojny+ między naszymi państwami. Z różnych powodów. Jednym z nich było oczywiście zajęcie Wilna przez oddziały generała Lucjana Żeligowskiego w październiku 1920 roku” - mówi Łapczyński.

Chociaż Polska i Litwa w okresie dwudziestolecia nie utrzymywały oficjalnych stosunków dyplomatycznych, aktywne były kontakty na poziomie nieoficjalnym.

„W Kownie nieoficjalnym przedstawicielem polskiego rządu był polski dziennikarz Tadeusz Katelbach, w Polsce zaś pracował oficjalny korespondent litewskiej prasy Valentinas Gustainis. Prowadzone były zakulisowe rozmowy i negocjacje, także na forum Ligi Narodów, gdzie doszło nawet do ostrego starcia marszałka Józefa Piłsudskiego i szefa pierwszego litewskiego rządu Augustinasa Voldemarasa” - mówi Łapczyński.

Piątkowe seminarium, w którym udział wzięli historycy z obu krajów: Krzysztof Buchowski, Krzysztof Libera, Jonas Vaiczenonis, Algimantas Kasparaviczius, Simonas Jazavita oraz politolog, redaktor Przeglądu Bałtyckiego Dominik Wilczewski, było jednym z elementów większego projektu poświęconego 80. rocznicy nawiązania polsko-litewskich stosunków dyplomatycznych, realizowanego przez Instytut Polski w Wilnie w tym roku i na początku przyszłego roku na Litwie.

Na marzec przyszłego roku zaplanowano prezentację popularnonaukowej dwujęzycznej publikacji na temat 1938 r., którą przygotowali przedstawiciele młodego pokolenia polskich i litewskich historyków oraz politologów: Simonas Jazavita i Dominik Wilczewski.

„Chcieliśmy, by przystępnym językiem, bez emocji i uprzedzeń opowiedzieli oni o tym trudnym momencie w polsko-litewskiej historii z perspektywy obu państw. W publikacji, której przygotowanie trwało prawie rok, znajdzie się też ponad 100 archiwalnych zdjęć, skanów dokumentów i gazet z tamtego okresu” – zapowiada Łapczyński.

Na marzec planowane jest też odsłonięcie tablicy pamiątkowej w Kownie na budynku, w którym od maja 1938 r. do października 1939 roku mieściło się polskie poselstwo.

„Wspólnie z samorządem miasta Kowna, które w ostatnim czasie promuje się jako stolica modernizmu i miasto międzywojennej dyplomacji, planujemy odsłonięcie tablicy na pięknej modernistycznej kamienicy przy ulicy Kestuczio 38. Podobne tablice od 2001 zdobią budynki, w których mieściły się przed wojną poselstwa USA, Szwajcarii, Francji, Węgier czy Estonii” - wskazuje dyrektor Instytutu Polskiego.

W ocenie dyrektora dyskusje o trudnych okresach w historii Polski i Litwy są nie tylko ciekawe, ale też bardzo potrzebne. „Dyskusja historyków, którą zorganizowaliśmy przed rokiem, o marszałku Józefie Piłsudskim, pierwsza na taką skalę o tej postaci na Litwie, pozwoliła nam otworzyć drzwi do tych osób, które do tej pory nie chciały lub nie mogły rozmawiać na trudne tematy w relacjach polsko-litewskich” - mówi Łapczyński.

Dyrektor obiecuje, że Instytut Polski w Wilnie będzie kontynuować w kolejnych latach rozmowy pod hasłem „Bez emocji”.

Organizatorami piątkowego seminarium „Bez emocji. Polsko-litewski dialog o 1938 roku”, któremu towarzyszyła wystawa planszowa, był Instytut Polski w Wilnie, Litewska Biblioteka Narodowa im. Martynasa Mażvydasa oraz Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Wilnie. W projekt poświęcony 1938 r. zaangażowany jest również Uniwersytet Witolda Wielkiego w Kownie, Muzeum m. Kowna oraz Przegląd Bałtycki.

Z Wilna Aleksandra Akińczo (PAP)

aki/ ndz/ mc/